Sporen in het landschap: Staats-Spaanse linies in Zeeuws-Vlaanderen
Door: Theo Aernoudts, oud-medewerker SLZ
Vestingsteden als Hulst, Sluis, IJzendijke en Aardenburg zijn als zodanig goed herkenbaar in Zeeuws-Vlaanderen. Minder herkenbaar zijn de Staats-Spaanse linies die aangelegd zijn van de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) tot aan het begin van de Franse tijd in 1794. Deze linies lopen van West-Vlaanderen in België, dwars door Zeeuws-Vlaanderen naar het oosten tot en met Antwerpen.
Strategisch
Deze linies werden op strategische plaatsen aangelegd en bestonden uit forten en schansen die met elkaar verbonden werden door dijken. De linies hebben naast het bepalen van de landsgrenzen tussen Nederland en België ook een belangrijke rol gespeelt bij de verdere ontwikkeling en geschiedenis van de beide landen. Sommige verdedigingswerken zijn in het landschap bewaard gebleven en goed herkenbaar, andere vragen een geoefend oog om dit te herkennen. Door het niet meer in functie zijn van de forten, schansen en liniedijken zijn ze in de loop der jaren in verval geraakt. Forten en schansen werden o.a. ingericht als landgoed met landhuis of als boerderij. De liniedijken werden als weiland of in sommige gevallen afgeploegd en als akkerland in gebruik genomen.
Herstel
Sinds 2000 is er veel aandacht besteed aan het herstel en accentueren van deze forten en liniedijken. De herinrichting en restauratie is gekoppeld aan natuurontwikkeling. Een aantal forten en dijken is particulier eigendom andere zijn in handen van natuur beherende instanties. Bij het herstel en accentueren van de linies is speciaal gelet op de cultuurhistorische en landschappelijke waarden. Men heeft dit gerealiseerd door het herprofileren van de forten en de dijken. Bij het opschonen en herstel van verlande grachten is er een aantal losgekoppeld van openbare watersystemen. Hierdoor is de kwaliteit van het water verbeterd, wat ten goede is gekomen aan het leefmilieu van amfibieën en andere waterdieren. Door aangepast beheer toe te passen neemt de variatie aan flora en fauna toe.
Zichtbaar gemaakt
In West Zeeuws-Vlaanderen is de Olieschans bij Aardenburg voor 2/3 gereconstrueerd. Het landhuis op de Kruisdijkschans is gerestaureerd, de Bordeelschans en Hans Vriezeschans zijn weer zichtbaar gemaakt. In Oost-Zeeuws- Vlaanderen zijn de forten Sint Joseph, Sint Livinus en Sint Jacob opgeknapt. Enkele particuliere eigendommen zoals fort Sint Jan in Zuiddorpe zijn landschappelijk versterkt door het wegwerken van achterstallig onderhoud en inboeten van hagen of een oude hoogstamboomgaard.
Toegankelijkheid
Veel forten en dijken zijn toegankelijk gemaakt door het aanleggen van wandelpaden en er zijn ook fietspaden aanwezig. Een mooie fietstocht van ruim ± 60 km verbindt de diverse forten en schansen over liniedijken door heel Zeeuws-Vlaanderen. De wandelmogelijkheden zijn sterk uitgebreid: waar voorheen forten en schansen niet toegankelijk waren zijn deze nu ruimschoots ontsloten. Online is veel informatie te verkrijgen over de wandel- en fietsmogelijkheden. Ook worden er regelmatig (fiets)excursies georganiseerd waardoor je veel over de historie en de natuur- en landschapswaarden te weten kunt komen.
Dit artikel is afkomstig uit ons kwartaalblad (Nr. 1 Lente 2021).
