In onze serie over monumentale bomen in Zeeland is tot nu toe een aantal gemeenten in Zeeland beschreven. Het accent lag daarbij op bomen van openbare plaatsen, zoals pleinen, begraafplaatsen en langs wegen. Voordat we verder gaan met de andere gemeenten, nu eerst een artikeltje over monumentale bomen op erven. Waar de “openbare” bomen steeds van dichtbij te bewonderen zijn, is dat op erven meestal niet het geval. Toch sieren ook de monumentale bomen op erven het landschap. Erven met mooie bomen vallen al van ver op in het open Zeeuwse landschap. Goed begroeide erven vormen groene oases in het vaak grootschalige landschap.
Functies
De bomen hebben vaak meerdere functies. Naast landschappelijke en ecologische hebben ze ook cultuurhistorische waarde. En natuurlijk zijn het uitstekende windvangers in een windrijke provincie als Zeeland. Vroeger werden hiervoor de karakteristieke Italiaanse populieren gebruikt. Het zijn zuilvormige en zeer hoog opgaande bomen, die bijna altijd in rijen rondom het erf of de boomgaard werden aangeplant. Helaas bleek deze soort niet zo sterk te zijn en geleidelijk aan zijn deze bomen vervangen door andere windvangers, bijvoorbeeld de Vereecken populier. Van oudsher worden ook elzen vaak gebruikt als windvangers. Slechts heel af en toe kom je ze nog wel eens tegen, zo’n rij oude Italica’s en dat is dan tegelijk een stukje cultuurhistorie.
Als windvang worden ook wel windsingels toegepast. Het is een randbeplanting in de vorm van smalle langgerekte bosjes. Naast opgaande bomen als schietwilgen, essen en Canadapopulieren vinden we hier ook tal van struikvormige soorten die het van onderen goed dicht zetten, zoals meidoorn, sleedoorn, hondsroos, veldesdoorn, bos- en grauwe wilg. Deze bosjes zijn waardevol voor dieren die er dekking en voedsel vinden. Landschappelijk gezien is het fijn, zeker als er mooie bebouwing aanwezig is, dat die van buitenaf zichtbaar is. Als er grote loodsen staan is het juist prettig dat die door serieuze groensingels wat aan het oog onttrokken zijn.
Als een boerderij een oprijlaan van monumentale bomen heeft, verleent dat het erf een zekere status. Oprijlanen kunnen uit verschillende boomsoorten bestaan. Paardenkastanjes, platanen en essen zijn populair. Vaak zie je op en rond het erf ook wel hoogstamfruitbomen, bijvoorbeeld in een huisweide, tegen de bebouwing aan. Naast de sierwaarde was hier ook altijd de fruitoogst van belang. De meeste hoogstamfruitbomen worden echter niet zo hoog, maar er zijn er wel bij die een reusachtig formaat kunnen bereiken. Wat te denken van jutteperen die wel 20 meter hoogte halen. Ze werden vaak tussen het huis en de schuur aangeplant, als bliksemvangers. En ook kersen kunnen soms uitgroeien tot indrukwekkende gestaltes.
Solitaire bomen
Als een erf niet te klein is, is er ook ruimte voor één of enkele mooie solitaire bomen. In Zeeland worden hiervoor vaak treurwilgen (vaak bij een poel), linden, walnoten, eiken, beuken en ook weer paardenkastanjes gebruikt. Als deze bomen genoeg ruimte krijgen kunnen ze uitgroeien tot formidabele afmetingen, waarbij ze het hele erf kunnen gaan domineren.
In de boerderijtuinen staan vaak sierbomen. Waar vroeger het assortiment beperkt was, met soorten als hulst, taxus, buxus ed., zijn er tegenwoordig eindeloos veel soorten en maten verkrijgbaar. Dat zie je in de tuinen ook terug. Het is er vaak een hele mengelmoes aan soorten en kleuren. Daarbij worden ook weer zeer diverse snoeimethoden uitgevoerd. Soms vind je op erven ook nog wel monumentale struiken. Soorten als buxus en taxus kunnen heel oud worden, maar worden
ondanks hun hoge leeftijd niet heel omvangrijk.
Problemen
Niet altijd gaat het zo goed met de monumentale bomen op de erven. Het gebeurt nogal eens dat de bomen te weinig ruimte hebben. Er is dan een te dichte plantafstand gebruikt. Niet iedereen beseft dat een volwassen boom zo veel ruimte kan innemen. Een ander probleem is dat diverse boomziekten flink zijn toegenomen. Iepenziekte, essentaksterfte, bloedingsziekte bij paardenkastanjes, fytoftoraschimmels bij o.a. walnoten en dergelijke, hebben het bomenbestand wat uitgedund. Dat zijn helaas zaken waar een eigenaar niet zo veel aan kan doen.
Door: Lucien Calle, medewerker SLZ
Dit artikel is afkomstig uit het kwartaalblad van Landschapsbeheer Zeeland (Nr. 3 Herfst 2019).
